ခုချိန်မှာ ခေါ မှန်သမျှကိုရှောင်နေလို့ ဂရိမသွားဘဲ အီတလီဘဲသွားဖို့ဆုံးဖြတ်ခဲ့ပါတယ်။ နဂိုထဲက သမိုင်း စိတ်ဝင်စားတာရော တနေရာသွားမည်ဆိုရင် ကြိုဖတ် research လုပ်ပြီးမှ ကိုယ့်ဖါသာအစီစဉ်ဆွဲ ခရီးစဉ်ဆွဲသွားရတာကို ဘဦးကပိုနှစ်ခြိုက်တဲ့အတွက် လည်မဲ့ နေရာတွေ သူတို့ရဲ့ နောက်ခံသမိုင်းကြောင်းတွေကို ထိုင်ဖတ်နေတာ ၃-၄ လရှိပါပြီ။ Tour guide ကိုအရမ်း မသုံးမဖြစ်တော့မှဘဲသုံးပါတယ်။ Disney theme park တို့ Las Vegas တို့လည်တာကတော့တမျိုးပေါ့။ အကုန်က history မရှိဘဲ fake တွေလေ။ အာဖရိကအတု, animal kingdom အတု, planet Pandora အတု, Venice အတု, အီဂျစ်အတု, Paris အတု, Julius Caesar အတု နီယွန်မီးရောင် , မီးတောင်အတု ရေပန်းအတုတွေ ကတော့ တောတောင်ထဲမှာ hiking လုပ်ရသလောက် ဘဦးက ဖီလင်မလာဘူး။ လူတကိုယ် အကြိုက်တမျိုးပေါ့။
Cradle of western civilization နဲ့ Cradle of civilization ဆိုတာမရောပါစေနှင့်။
Cradle of western civilization ဆိုတာ လွန်ခဲ့နှစ် ၂၅၀၀ ခန့်ကစခဲ့တာပါ။ BCE/ BC 400 လောက်ကနေ CE/AD 200 လောက်ကာလအတွင်း (နှစ် ၆၀၀ ခန့်) ပထမ ဂရိနဲ့ နောက် ရောမ(အီတလီ) မှာ ထွန်းကားခဲ့တဲ့ အသိပညာ, အတွေးအခေါ်, အနုပညာ ( Greco-Roman Civilization) တွေဟာ နောင်နှစ် ၁၅၀၀- ၂၀၀၀ တွင်း မှာ ပေါ်ပေါက်လာမဲ့ ဥရောပနိုင်ငံတွေ ( အင်္ဂလန်ပြောမလား, ဂျာမဏီနဲ့ ပြင်သစ်ပြောမလား etc) အားလုံးကိုဩဇာသက်ရောက်နေခဲ့လို့ပါ။ အဲလို ရောမနဲ့ ဂရိ ယဉ်ကျေးထွန်းကားနေချိန်မှာ အင်္ဂလန်တို့ ဂျာမဏီတို့ နော်ဝေးတို့ဆိုတာ barbarian လို့ခေါ်တဲ့ လူရိုင်းတွေနေတဲ့ နယ်မြေအဖြစ်သာရှိနေခဲ့တာပါ။ ဒီမိုကရေစီတို့ ပါလိမန် တို့ အကယ်ဒမီ ဆီးနိတ်တို့ ဆိုတဲ့အယူဆတွေ ခမ်းနားတဲ့ အဆောက်အုံကြီးတွေဖြစ်တဲ့ coliseum တို့ pantheon, acropolis တို့ဟာ လွန်ခဲ့တဲ့နှစ် ၂၀၀၀-၂၅၀၀ ထဲက ဂရိ(အေသင်) နဲ့ အီတလီ(ရောမ) မှာဖြစ်ထွန်းနေခဲ့ချိန်မှာတော့ အင်္ဂလန်တို့ ဂျာမဏီတို့မှာလူတွေဟာ တဲထိုးနေတုံးဘဲရှိပါတယ်။ ရောမက နှစ်၂၀၀-၃၀၀ လောက်နောက်ကျတယ်။ ရောမက ဂရိနဲ့စစ်ဖြစ်, စစ်နိုင်ပြီး ဂရိယဉ်ကျေးမှုတွေကို သူတို့က လက်ခံ, ဆက်လက် ပြောင်းလဲပြုပြင်တိုးတက်အောင်လုပ်ပြီး နောင်နှစ် ၄၀၀ခန့် ( AD 400 လောက်ထိ) Roman Empire အနေနဲ့ကမ္ဘာမှာ Pax Romana နေလိုလလိုဘုန်းမီးတောက်ချမ်းသာကြွယ်ဝခဲ့တယ်။
မြန်မာပြည်ကရော – နှိုင်းယှဉ်ပြောရရင် ပုဂံယဉ်ကျေးမှုဆိုတာ ( AD 900-1200) လွန်ခဲ့တဲ့နှစ် ၁၀၀၀ လောက်ကမှဖြစ်ပေါ်ခဲ့တာပါ။ ပုဂံမတိုင်မှီ ဟန်လင်း, သရေခေတ္တရာ, ဗိသနိုး စတည့် မြို့ပြနိုင်ငံတွေက AD 600-800 လောက်မှာထွန်းကားခဲ့တာပါ။ နှိုင်းယှဉ်လို့ရအောင်ပါ။ မဇ္ဇိမဒေသ ( ယခု အိန္ဒိယနိုင်ငံအရှေ့မြောက်ပိုင်း) မှာ သိဒ္ဓတ္တဆိုတဲ့ နိုင်ငံငယ်လေးတခုရဲ့မင်းသား, လူတဦးဟာ ကျင့်ကြံအားထုတ်မှုပြင်းပြလို့ ငြိမ်းချမ်းရာလမ်းကြောင်းအမြင်မှန်ရပြီး ဂေါတမ ဆိုတဲ့အ မည်ခံပြီးသူ့လမ်းစဉ်တွေ ( Buddhism)ကို စတင်ဟောပြောရှင်းပြ ခဲ့ချိန်ဟာ လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ် ၂၅၀၀ ခန့်(BC 600-500 ခန့်) ကဖြစ်ပါတယ်။ အဲဒီအချိန်မှာ မြေထဲပင်လယ်ဒေသမှာ ခုနအပေါ်က ဂရိယဉ်ကျေးမှုကလည်း ကောင်းကောင်းထွန်းကားနေပါပြီ။
ခုန က BC 500 ခန့်မှာ ဂေါတမနဲ့ ခေတ်ပြိုင်ဂရိ အတွေးအခေါ်ရှင် များကတော့ ဆိုကရေးတီးနဲ့ သေးလ် တို့ဖြစ်တယ်။ ပလေတို နဲ့ အရစ္စတိုတယ်က နှစ်၁၀၀ လောက် နောက်ကျတယ် BC 400-350 ခန့်မှာထွန်းကားခဲ့တယ်။ တပြိုင်ထဲလောက် BC 500 ခန့်တရုတ်ပြည်မှာ ရှိနေခဲ့တဲ့ အတွေးခေါ်ရှင်ကတော့ ကွန်ဖြူးရှပ် ဖြစ်တယ်။ ဘာသာတရားလို့ နံမည်မတပ်ပေမဲ့ ကွန်ဖြူးရှပ် အဆုံးမကိုလိုက်နာ ကျင့်ကြံနေသူတွေ တရုပ်ပြည်မှာ အများကြီးပါ။ မဇ္ဇိမဒေသမှာလဲ ဂေါတမ ကသူ့ရဲ့ အယူဝါဒ ကိုဖြန့်ချီနေချိန်မှာ သူနဲ့ခေတ်ပြိုင် ဝါဒရှင်တွေလဲရှိခဲ့တယ်။ အိန္ဒိယမှာ အဲဒီအချိန်က ဂျိန်းဘာသာ နဲ့ ဟိန္ဒူဘာသာ တွေက ရှိနေတော့ ဗုဒ္ဒနဲ့ ဝါဒရေးရာပြိုင်ပွဲ တိုက်ပွဲတွေဖြစ်ခဲ့ကြတယ်။ ဗုဒ္ဓအသက်ထင်ရှားရှိချိန်မှာတော့ သူတို့တတွေ မှေးမှိန်ခဲ့ပေမဲ့ နောင်မှာခေါင်းပြန်ထောင်လာပြီး ဗုဒ္ဓဘာသာကမှေးမှိန်သွားခဲ့တယ်။ မြန်မာစာပေတွေမှာတော့ သူတို့ကို ဝါဒပြိုင် ပညာရှင် အစား အရည်းကြည်းတို့ တက္ကဒွန်းတို့ဆိုပြီး ခပ်နှိမ်နှိမ်ရေးဖွဲ့တယ်။
ခရစ်ယန်ဘာသာကတော့ Jesus ကစတင်ပြန့်ပွါးစေခဲ့တာ နှစ်၂၀၀၀ရှိပါပြီ။ အနောက်နိုင်ငံ ပြက္ခဒိန်မှာ Jesus မွေးတဲ့နှစ်ဟာ AD တနှစ်လေ။ Islam ဘာသာကို ပြန့်ပွါးစေတဲ့ တမန်တော်မိုဟာမက် ကတော့ AD 600 လောက်မှာထွန်းကားခဲ့တာဖြစ်ပါတယ်။ Jesus ရော Mohamed ရောဟာ ဘုရား (God) မဟုတ်ဘဲ သူတို့ဘုရားသခင်ရဲ့ တမန်တော် (prophet) လို့သာ သူတို့ကိုယ်သူတို့ပြောဆိုပါတယ်။ လူတွေကို လမ်းမှန်ရောက်အောင်သင်ပြဖို့ ကောင်းကင်မှာရှိတဲ့ တဦးတည်းသော ဘုရားက သူတို့ကို တာဝန်လွှဲအပ်ပေးခံရသူ လို့သာ တင်စားသုံး နှုံး ပါတယ်။ ဂရိ ထွန်းကားချိန်က ဥရောပမှာ ခရစ်ယန်ဘာသာ မရှိသေးဘူး။ ဒါကြောင့် ဂရိမှာက Zeus, Apollo, Hermes, Poseidon စတဲ့ အိုလံပီယာတောင်က နတ်မင်းကြီးတွေကိုလျှောက်ကိုးကွယ်ကြတာ။ Jesus နဲ့သူ့ရဲ့ နောက်လိုက် four Apostles( Matthew, Mark, Luke, John) တို့ရဲ့ ဖြန့်ချီမှုကြောင့် ခရစ်ယန်ဘာသာဟာ မူလပေါ်ထွန်းခဲ့တဲ့ အရှေ့အလယ်ပိုင်း ပါလက်စတိုင်း ဒေသကနေ ဥရောပကို ပြန့်ချီလာပါတယ်။ ပထမပိုင်းမှာ ရောမ ဘုရင် /ခေါင်းဆောင်တွေက ခရစ်ယန်ဘာသာလိုက်နာသူတွေကို ဖိနှိပ်ပါတယ်။ ခရစ်ယန်ဘာသာဟာ အဲဒိခေတ်က ကျွန်တွေ, လူဆင်းရဲတွေရဲ့ဘာသာပါ။ တဖြည်းဖြည်းမှသာ မင်းစိုးရာဇာတွေကပါလက်ခံလာပြီး AD 300 မှာ ရောမဘုရင် ကွန်စတင်တိုင်းက Christianity ကိုနိုင်ငံတော်ဘာသာအဖြစ်သတ်မှတ်ပေးခဲ့ပါတယ်။ အဲဒီနောက်မှာတော့ ခရစ်ယန်ဘာသာရဲ့ ထိပ်ခေါင်ချုပ် ပုပ်ရဟန်းမင်းတွေ နေထိုင်သီတင်းသုံး တဲ့နေရာကလဲ Rome မြို့နားက Vatican City ဆိုတဲ့နေရာဖြစ်လာပါတယ်။ City ဆိုပေမဲ့အဲဒီနေရာလေးကို ပုပ်ရဟန်းမင်းကြီးပိုင် နိုင်ငံတခုအနေနဲ့ အီတလီနိုင်ငံကရော ကမ္ဘာကရော အသိမှတ်ပြုပေးထားပါတယ်။
Cradle of Civilization ဆိုရင်တော့ ပိုစောပါလိမ့်မယ်-
လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ် ၄၀၀၀- ၅၀၀၀ ခန့် ( BC/BCE 3000-2000) လောက်ကိုဆိုလိုပါတယ်။ အဓိက နေရာတွေကတော့ မိဆိုပိုတေးမီးယားလို့ခေါ်တဲ့ ခုခေတ် အီရတ်နေရာ ရယ်, နိုင်းမြစ်ဝှမ်းတလျှောက် ယခုခေတ်အီဂျစ်နေရာ တွေက အထင်ကရပါ။ မြို့ပြယဉ်ကျေးမှု တို့ ပိရမစ်ကြီးတွေစဆောက်ချိန်တွေပေါ့။ အဲဒိအချိန်မှာ အိန္ဒိယ နဲ့ တရုတ်ပြည်မှာလဲ တချို့နေရာတွေမှာလဲ civilization နဲ့ population center/kingdom တွေစရှိနေပြီလို့ပြောဆိုကြပါတယ်။ BC 100 လောက်မှာကျတော့ အီဂျစ်ပြည်ကြီးက အင်အားချိနဲ့ မိန်းမသားအုပ်စိုးတဲ့ ဂရိဩဇာခံ နိုင်ငံငယ်လေးတခုဘဲ ဖြစ်နေပြီလေ။ အဲချိန်မှာ နောင်ရောမ ဧကရစ် ဖြစ်လာမဲ့ စစ်ဗိုလ်ချုပ် ဂျုးလီးယပ် ဆီဇာ ( BC 100- BC 44) ဟာ အီဂျစ် ပြည်တွင်းစစ်မှာ ဘုရင်မ ကလီယိုပက်ထရာ ဘက်က ဝင်တိုက်ပေးပြီး ကလီယိုပက်ထရာ ကိုလဲ ကြွိုင်ပစ်လိုက်တယ်လေ။ နောင် ၂၀၀၀ ကြာတော့ ဟောလီးဝဒ် မှာ မကြာခဏ ကုန်ကြမ်းဖြစ်လာအောင် သူတို့ခမျာမှာ ဇာတ်လမ်းခင်းပေးခဲ့ရတာ။ အီဂျစ်ဆိုတာနဲ့စကားစပ်သွားတာပါ။
နောက်ထူးခြားတာတခုကတော့ ကမ္ဘာမှာ ဘာသာကြီး ၃ခုဖြစ်တဲ့ ခရစ်ယန်ဘာသာ, ဂျုး(သို့) ယဟူဒီဝါဒ နဲ့ အစ္စလမ် ဘာသာအားလုံးဟာ ယနေ့ခေတ် Middle East လို့ခေါ်တဲ့ ပါလက်စတိုင်းဒေသမှာ စတင်ထွန်းကားခဲ့တာဘဲ။ ဒါတွေ ပြောရရင်တော့အရှည်ကြီးပါ။ ကျမ်းတစောင်မကပြုလို့ရပါတယ်။ Jesus ဟာ ခရစ်ယန်မဖြစ်ခင်က ဂျုးလူမျိုးကျွန်တယောက်လေ။
စကားချုပ်ပြောရရင်တော့ Western Civilization ရဲ့ အစခြေရာဟာ ဂရိနဲ့ အီတလီပါ။ ဂရိခေတ်ကောင်းစဉ် Alexander the Great ( ~ BC 350-BC 320) ဘုရင်လက်ထက်က တိုက်ပွဲအောင် ကမ္ဘာအရှေ့ခြမ်းကိုနယ်မြေချဲ့လာတာ အိန္ဒိယ နယ်စပ်ထိရောက်ခဲ့ပါတယ်။ ဂေါတမဗုဒ္ဓပွင့်ပြီး နှစ် ၃၀၀ လောက်မှာပေါ့။ ခုခေတ် Afghanistan နဲ့ Pakistan တချို့နယ်မြေတွေဟာ အဲခေတ်က ဂရိလက်အောက်ခံနယ်မြေဖြစ်နေ ဂရိယဉ်ကျေးမှုထွန်းပွါးခဲ့ပြီးအဲ့ခေတ်က ထုထွင်းခဲ့တဲ့ ဗုဒ္ဓရုပ်ပွါးတော်တွေဟာ Hellenistic လို့ခေါ်တဲ့ ဂရိပုံစံ ဩဇာ တွေနွယ်နေပါတယ်။ BC 100 ခန့်မှာဖြစ်ခဲ့တဲ့ မိလိန္ဒမင်းကြီးနဲ့ ရှင်နဂသိန် အမေးအဖြေခန်းမှာပါတဲ့ King Menander ဆိုတာဟာ ဂရိနွယ်ဖွားဘုရင်ပါ။ Bactria လိုခေါ်တဲ့ သူအုပ်ချုပ်တဲ့ နိုင်ငံဟာ ခုခေတ် ပန်ဂျပ်နဲ့ အာဖဂန်နစ္စတန် နေရာပါ။ ဗုဒ္ဓစာပေတွေမှာတော့ ဂန္ဓာရ တိုင်းလို့ခေါ်တဲ့နေရာဖြစ်ပြီး အဲဒီအချိန်အဲဒေသမှာ ဗုဒ္ဓဘာသာထွန်းကားနေခဲ့ပါတယ်။ ဂရိသမိုင်းတွေထဲမှာ King Menander (မိလိန္ဒမင်း) အကြောင်းအတိကျ မှတ်တမ်းတွေရှိပါတယ်။ ဂေါတမ ဗုဒ္ဓဟာ ဒိဗ္ဗစက္ကုညဏ်ရတယ် စျန်ပြန်တယ်ဆိုရင် အဲခေတ်ပြိုင် ဂရိအဆောက်ဦးတွေ or ရှိပြီးနေတဲ့ အီဂျစ်ပိရမစ်တွေကိုရောများ သူသိသလား ထဲ့ပြောဖူးသလားလဲ တွေးမိတယ်။ ဗုဒ္ဓပေါ်ထွန်းခဲ့တာ ဗုဒ္ဓဂါယာဒေသမှာ ရှေးဟောင်းရုပ်ကြွင်းတွေနဲ့ ငြင်းစရာမလိုအောင်ခိုင်လုံပါတယ်။ စျန်ပြန်တယ်ဆိိုတာမျိုးက တော့ အကြည်ငြိုလွန်အောင်နောက်လူတွေချဲ့ကားတာလို့ခံယူပါတယ်။ Buddhism ရဲ့အနှစ်သာရဟာ ဝါဒ/philosophy သာဖြစ် သင့်ပြီး တန်ခိုးတော်တွေကိုဘဲ ချဲ့ကား အသားပေးပြောဆိုမှုဟာ အကျိုးမဖြစ်ဘဲ အဆိုးတောင်ဖြစ်လာနိုင်တယ်လို့ခံယူမိပါတယ်။ ဘာသာတိုင်းမှာဒါမျိုးလေးတွေရှိပါတယ်။ ဥပမာ ခရစ်ယန်ဘာသာမှာလဲ နောက်ကဖမ်းဆီးသတ်ဖြတ်မဲ့ အီဂျစ်စစ်သည်တွေလိုက်လာတဲ့အခါမှာ ဘုရားတံခိုးကြောင့် မိုးဇက်ဟာ Red Sea ပင်လယ်ပြင်ရေလွှာပြင် ကိုခွဲပြီး သူ့လူတွေကိုလွတ်ရာ ခေါ်ဆောင်သွားနိုင်ခဲ့တယ်ဆိုတာမျိုးလေးတွေပေါ့။
( Part 2 to be followed.)